Сабақ 3. Бірмүше - Оқу материалдары

Сәлеметсіздер ме, оқушылар!

Бүгінгі сабақта:

бірмүше анықтамасын білесіздер, оның коэффициенті мен дәрежесін табуды және бірмүшені стандарт түрде жазуды үйренесіздер.

Анықтама: Сандардан, айнымалылардан және олардың дәрежелерінен көбейту амалы арқылы  құрастырылған өрнекті бірмүше деп атайды. 

Мысалы:  

Бірмүшенің стандарт түрі 

Бірінші орында сан көбейткіш, ал оған  жалғастыра айнымалылар  мен олардың дәрежелері жазылған бірмүшенің түрі бірмүшенің стандарт түрі деп аталады.

Мысалы:

Бірмүшені стандарт түрге келтіру

Бірмүшені стандарт түрге келтіру үшін көбейту амалының ауыстырымдылық және терімділік қасиеттерін қолданып ықшамдау керек. 

Мысалы: 

Стандарт түрдегі бірмүшелерде айнымалылар алфавиттік ретпен жазылады.

Бірмүшенің дәрежесі

Бірмүше құрамындағы айнымалылардың дәреже көрсеткіштерінің қосындысы бірмүшенің дәрежесі деп аталады.

Мысалдар: 

бірмүшенің дәрежесі 7-ге тең. 

бірмүшенің дәрежесі 10-ға тең. 

5 - бірмүшенің дәрежесі 0-ге тең, себебі бірмүше құрамында айнымалы жоқ. 

Бірмүшелерді көбейту  үшін:

• бірмүшелердің коэффициенттерін көбейту; 
• бірдей айнымалылардың дәреже көрсеткіштерін  қосу;  
• бір  көбейткіш құрамына ғана енетін айнымалыларды сол қалпында қалдыру; 
• шыққан нәтижелерді бір-біріне көбейту керек. 

Мысалы:

Бірмүшені дәрежеге  шығару  үшін:

• әрбір көбейткішті осы  дәрежеге шығару; 
• нәтижелерін  көбейту керек.

Мысалы: 

Бірмүшені дәрежеге шығарайық: 

Көбейтуді орындайық: 

Мына есептерді  қарастырайық:

1. Бірмүшенің коэффициентін анықтаңыз: 

Шешуі: 

Көбейтудің ауыстырымдылық және терімділік қасиеттерін қолданып, бірмүшені стандарт түрге келтіреміз:

Жауабы: бірмүшенің коэффициенті  2,7

1. Бірмүшенің дәрежесін табыңыз: 

Шешуі: 

1)  бірмүшені стандарт түрге келтіреміз:

2) Бірмүшенің дәрежесін анықтаймыз:

   36m2n7 

Жауабы: бірмүшенің дәрежесі 9-ға тең

1. Тіктөртбұрыш қабырғаларының қатынасы 
2. 5 :4. Тіктөртбұрыштың ауданы 500 дм2 болса, қабырғаларының ұзындықтарын анықтаңыз. 

Шешуі:   S=ab;  a=5x;  b=4x;   S= 500 дм2  теңдеу құрамыз:

 x=5 (оң санды аламыз)

a=5x;  b=4x;    a=5∙5=25дм  және b=4∙5=20дм 

Жауабы: Тіктөртбұрыштың қабырғалары 25 дм және 20 дм.