Сабақ 7. Өсімдіктер мен жануарлардың жасушаларын салыстыру - Оқу материалдары

Барлық тірі организмдердің құрылымының негізі жасуша болып табылады. 

Жасуша- ол өздігінен өмір сүре алатын және өмірдің барлық белгілері бар организмнің ең кішкентай бөлігі.

1665 жылы ағылшын табиғат зерттеушісі Роберт Гук тығынның жұқа бөлігін микроскоппен қарамақшы болған. Осылайша, ол тығынның құрылымы ұяшықты екенін анықтап, ол бірінші болып осы ұяшықтарды жасушалар деп атады.  Кейінірек ұяшықтар жануарлардың ағзаларында да табылды. Барлық жасушалар органоидтардан тұрады, олардың әрқайсысы белгілі бір құрылым мен функцияға ие.

Барлық жасушалардың негізгі органоидтары-ядро, цитоплазма, митохондрия және жасуша мембранасы. 

Жасушаның ең маңызды органы-ядро. Бұл үлкен және айқын көрінеді. Ядрода бір немесе бірнеше кішігірім ядро болады. Ядроның функциясы тұқым қуалайтын ақпаратты сақтау және беру болып табылады.

Жасушаны толтыратын тұтқыр сұйықтық, яғни ішкі ортасы цитоплазма деп аталады. Цитоплазмада жасуша органоидтары орналасқан. Онда әртүрлі химиялық процестер жүреді. Тірі жасушада цитоплазма үнемі қозғалыста болады. Қозғалыс жылдамдығы температураға, жарықтандыруға және басқа жағдайларға байланысты. Цитоплазманың қозғалысы қоректік заттардың тасымалдануын қамтамасыз етеді. 

Митохондрия-бұл мембрананың ішкі бөлігіндегі көптеген өсінділері бар әртүрлі пішіндегі кішкентай денелер. Митохондрияда энергияның қалыптасуы мен жинақталуы жүреді.

Барлық жасушалар бір - бірінен ақуыздар мен липидтердің молекулаларынан тұратын тығыз мөлдір қабық - жасуша мембранасымен бөлінеді. Мембрананың негізгі міндеті-жасушаның ішіндегі заттарды сыртқы ортаның әсерінен қорғау. Оның кейбір бөлігінде сіздер ұсақ тесік түріндегі жұқа аймақтарды көре аласыздар.

Өсімдіктердің сыртқы жағындағы мембрана қалың қабықтан, яғни талшықтан тұратын жасуша қабырғасынан тұрады. Ол өте берік және осыған байланысты жасушаға беріктік қасиет береді және оны сыртқы әсерлерден қорғайды.

Сонымен қатар, өсімдік жасушасында пластидтер бар. Пластидтердің үш түрі болады. Олар пішіні, өлшемі, қызметі бойынша ерекшеленеді: 

● Хлоропласттар жасыл түске ие, оларда фотосинтез жүреді.

● Хромопластар-сары, қызғылт сары, піскен жемістер мен гүлдерге тән түс береді.

● Лейкопластар-түссіз, қоректік заттарды бойында сақтайды.

Ересек өсімдік жасушасында жасуша шырыны бар үлкен орталық вакуоль бар. Жануарлар жасушаларында кішкентай вакуольдер үнемі пайда болады және жоғалады. Олардың құрамында жасуша үшін қажетті қоректік заттар немесе жойылатын ыдырау өнімдері болуы мүмкін.

Қорытынды:

- Жануарлар мен өсімдіктер жасушаларында ядро, митохондрия цитоплазмасы және жасуша мембранасы болады. Олардың құрылымы мен функциялары бірдей.

- Жасуша қабырғасы тек өсімдіктерде болады, соның арқасында жасуша жануар жасушасына қарағанда тұрақты пішінге ие болады.

- Сонымен қатар, өсімдіктерде пластидтер бар, олардың түрлері: хлоропласттар, хромопластар және лейкопластар.

- Өсімдік жасушасында вакуоль біреу, ол үлкен болады және суды өз бойында сақтайды. Жануарлар жасушасында вакуольдер көп және олар негізінен ас қорыту функциясын атқарады.