Сабақ 3. Дихотомиялық кілт - Оқу материалдары

Кез келген ағза, қандай түрге жататындығына қарамастан, оны тануға болатын бірқатар ерекше белгілері арқылы шығаруға болады. Осы сипаттамаларды ескере отырып, болашақта кез келген адам ағзаны ажырата алатындай етіп дихотомиялық кілт деп аталатын құралды құрастырады.

Дихотомиялық кілт дегеніміз не екенінен үйренуді бастайық?

«Дихотомиялық» сөзі «екі» дегенді білдіретін «duo» және «Τέμνω (қараңғы)» деген 2 сөзден шыққан, яғни «кесу, шабу», яғни «дихотомиялық» сөзі бір нәрсенің 2 бөлікке бөлінуін білдіреді. Қарапайым тілмен айтқанда, әрбір сұрақ үшін кілт тек 2 ықтимал жауапты ұсынады.

Кілт бірнеше сұрақтар арқылы ағзаның түр атауын анықтау үшін қолданылады. Әрбір кілт маңыздырақ және ерекше белгіден басталады және нақты белгілерге айналатын қарама-қарсы белгілерден тұрады. Екі бөлікке бөлінген дихотомиялық кілт келесіні ұсынады, бірінші нұсқа тұжырымды көрсететін тезис деп аталады, екінші нұсқа тезисті теріске шығару болып табылатын антитеза болады.

Бұл сұрақтар тізбегі ағзаның түрін анықтағанша жалғаса береді.

Дихотомиялық кілттерді жазудың екі негізгі нұсқасы бар екенін білу маңызды. Біріншісі сол жақтағы суреттегідей тігінен жазылады және жоғарыдан төменге қарай оқылады.

Екіншісі оң жақтағы суреттегідей көлденең жазылады және солдан оңға қарай оқылады.

Тік дихотомиялық кілтті қалай пайдалану керектігін түсініп алайық.

Сіздің алдыңызда белгілі бір жануардың суреті. Бірінші қатарда жануардың сегменттелген денесін анықтау керек (бұл біздің тезис) немесе сегменттелмеген (бұл біздің антитезис болады). Суретте жануардың денесі сегменттерге бөлінбегені көрсетілген, сондықтан біз кестеден оңға қарай түсеміз. Енді кілттің сол жақ жартысына қарамауға болады, себебі ол бізге сәйкес келмейді. 

Оң жартының екінші сұрағына назар аударамыз, тезисте жануардың 3 жұп мүшесі, ал антитезада 4 жұп мүше болатынын көреміз. Біз жұп аяқтардың санын санаймыз және олардың 4-і бар екенін көреміз, сәйкесінше сурет D әрпінің астындағы жануардың сипаттамасына сәйкес келетінін анықтадық.

Енді омыртқалы жануарлардың мысалын қолдана отырып, көлденең дихотомиялық кілтті қарастырайық.

Бірінші сұрақта 2 жауап нұсқасы бар, а нұсқасы жануар пойкилотермиялық (яғни дене температурасы өзгермелі) және b нұсқасы, жануар гомиотермиялық (яғни дене температурасы тұрақты). Біздің жануар тұрақты температураны сақтай алады, сондықтан b нұсқасы дұрыс және біз жолдың оң жағында жазылғанды орындаймыз. Онда «4-ке өтіңіз» деп жазылған, бұл №4 сұрақты қою қажет дегенді білдіреді. Осылайша, бізге келесі кезекте  2 және 3-тармақтар қажет болмайды. Біз төртінші пункте оралып, қарасақ: а нұсқасы, қауырсындардың болуы және b нұсқасында түгінің болуы. Жануарымыздың қауырсыны болғандықтан, а нұсқасы дұрыс, оң жақта жазылғанды ​​оқып, жануар құстарға тобына жататындығын көре аламыз.