Сабақ 1. Физика нені зерттейді? - Оқу материалдары

Біз адамзаттың әртүрлі техникалық өнертабыстарына толы әлемде өмір сүріп жатырмыз.

Бүгін сіздермен бірге физиканың нені зерттейтінін білетін боламыз, дене, зат және материя ұғымдарымен танысамыз, физикалық құбылыстарды ажыратуды үйренеміз.

«Физика» сөзі гректің фюзис сөзінен шыққан. Табиғат дегеніміз тек өзендер, теңіздер, таулар, өсімдіктер мен жануарлар ғана емес. Табиғат дегеніміз бізді ғаламда қоршап тұрған барлық нәрсе. Табиғатты құрайтын нәрселер материалдық әлем деп аталады. Материя - бұл біздің санамыздан тыс ғаламдағы барлық заттар. Физика сөзін алғаш рет ежелгі ұлы ғалымдардың бірі Аристотель өз еңбектерінде қолданған.

Бұл сөзді орыс тіліне орыс ғылымының негізін қалаушы Михаил Васильевич Ломоносов неміс тілінен аударылған алғашқы физика оқулығын шығарған кезде енгізді.

Физикада, кез – келген басқа ғылымдағыдай, арнайы сөздер - терминдер қолданылады. Физикада жиі қолданылатын терминдерге дене және зат сөздері жатады.

«Дене» сөзін оқығанда немесе естігенде сіз әдетте көз алдыңызға нені елестетесіз?

Әдетте адамдар дене сөзін адам денесі деп түсінеді. Алайда физикада бізді қоршаған кез-келген зат физикалық дене немесе жай дене деп аталады. Бұған қалам да, доп та, су тамшысы да, автомобиль және Жер планетасы да жатады. Дененің белгілі бір пішіні мен көлемі болады.

Физикалық денелердің құрамдас бөлігі зат деп аталады. Үстел-бұл дене, ал оны жасау ұшін қолданылған ағаш - зат. Шеге - бұл дене, ал темір — бұл зат. Ағаш та, темір де дененің сапасын сипаттайтын өзіндік қасиеттерге ие.

Бүгінгі таңда адамға үш миллионнан астам зат белгілі. Біз шарларды үрлеу үшін қолданатын гелий газы алғаш рет Күнде, содан кейін ғана Жерде табылды.

Адам өмірі үшін ең маңызды заттар – оттегі мен су. Адам өмір бойы шамамен 10 миллион литр оттегін жұтып, шамамен 35 миллион литр су ішеді.

Физиканың негізгі мақсаты-табиғатта болып жатқан әртүрлі физикалық құбылыстарды зерттеу және осы құбылыстар арасында байланыс орнататын заңдылықтарды анықтау.

Мысалы, кез-келген заттың жерге құлауы оның Жерге тартылуымен байланысты.

Жыл мезгілдерінің өзгеруі (қыс, көктем, жаз, күз) Жердің Күнді айналып қозғалуымен түсіндіріледі. Физика - бұл табиғат және онда болатын құбылыстар туралы ғылым.

Заттардың химиялық түрленуінен бөлек табиғаттағы кез-келген өзгерістерді физикалық құбылыстар деп атайды. Физикалық құбылыстардың 5 түрі бар: механикалық, жылулық, дыбыстық, электромагниттік және жарық.

Планеталардың қозғалысы, ұшақтар мен зымырандардың ұшуы, кемелердің жүзуі механикалық құбылыстардың мысалдары болып табылады. Олардың барлығы айналадағы заттардың қозғалысымен немесе өзара әсерлесуімен байланысты.

Судың булануы және қайнауы немесе, мысалы, металдардың балқуы жылулық деп аталады. Жылулық құбылыстар заттардың температурасының немесе күйінің өзгеруімен байланысты.

Электрлік зарядталған бөлшектердің өзара әсерлесуіне және қозғалысына байланысты құбылыстарды электромагниттік деп атаймыз. Найзағай, шаштың электрленуі, компас тілінің әрекеті электромагниттік құбылыстардың мысалы болып табылады.

Жарық құбылыстарына жарықтың таралуы, сәулеленуі және жұтылуы құбылыстары жатады. Су тамшысындағы заттардың бұрмаланған бейнесі, айнадағы кескін, кемпірқосақ - жарық құбылыстарының мысалдары. Құстардың үні, күннің күркіреуі, жаңғырық, өрт сөндіру машинасының сиренасының дыбысы дыбыстық құбылыстарға жатады.

Физика әртүрлі физикалық құбылыстардың заңдылықтарын зерттейді. Физика ғалымдарының әлемді қалай зерттейтінін сіздер келесі бейне сабақта білетін боласыздар.